ABC Tolerancji

„Fantastyczna atmosfera, aktualny i poruszający temat, ciekawa forma” – tak uczniowe i uczennice szkół ponadgimnazjalnych podsumowali projekt pt. „ABC Tolerancji”.

W okresie jesienno-zimowym wraz z rozpoczęciem semestru szkolnego ruszył nowy projekt dla szkół w województwie śląskim i opolskim. Projekt obejmował cztery spotkania po 90 minut, które odbyły się w ciągu jednego miesiąca w każdej ze zgłoszonych szkół. Zakwalifikowały się trzy szkoły z województwa ślaskiego: Zespół Szkół im. X. Dunikowskiego z Zawiercia, Zespół Szkół Gastronomiczno-Hotelarskich z Bytomia, Zespół Szkół nr 2 z Gliwic oraz jedna szkoła z woj. opolskiego: Zespół Szkół im. Bolesława Chrobrego z Niemodlina. Forma spotkań polegała na uczeniu się przez doświadczenie, współpracę, przeżywanie, odkrywanie i rozwiązywanie problemów związanych z akceptacją, tolerancją i integracją różnorodności np. kultur europejskich, innych poglądów, religii czy przynależności do mniejszości na poziomie narodowym jak i regionalnym.

Na pierwszym spotkaniu z cyklu „ABC Tolerancji” wszystkie grupy miały za zadanie stworzenie zasad i reguł, jakie mają obowiązywać podczas całego projektu. W tym ćwiczeniu uczennice i uczniowe postawili przede wszystkim na dyscyplinę, szacunek, współpracę, aktywność, akceptację i tolerancję. Zadanie to miało na celu stworzenie przejrzystych, realnych reguł, które obowiązywały wszystkich uczestników/uczestniczki podczas całego projektu, poza tym kształtowało postawy szacunku wobec innych oraz umożliwiało prezentowania własnego zdania, dyskusji oraz negocjowania. Zasady te były dobrymi ramami do prowadzenia wielowątkowych i trudnych tematów w obszarze tolerancji, praw człowieka, dyskryminacji, obalania mitów itp. Od strony merytorycznej pierwsze spotkanie było poświęcone powstawaniu stereotypów i uprzedzeń, bo dzięki nim można zrozumieć mechanizmy powstawania dyskryminacji. W formie plakatów grupy stworzyły drzewa a na ich pniu umieszczono słowo „dyskryminacja”. Następnie uczestnicy/uczestniczki poddali się burzy mózgów dotyczących przyczyn i skutków dyskryminacji. Uczestnicy mieli sprecyzować, czy podawana przez nich propozycja jest przyczyną czy skutkiem dyskryminacji.  W wyniku pracy młodzież zdefiniowała przyczyny jako korzenie dyskryminacji: kolor skóry, płeć, poglądy, kultura, zamożność, religia, niepełnosprawność, pochodzenie narodowe i etniczne. W trakcie omawiania stworzonych plakatów  młodzież  podawała konkretne sytuacje z życia szkolnego lub prywatnego, gdzie pojawiają się mechanizmy dyskryminacji. Często pojawiały się przykłady Romów, Żydów i świadków Jehowy, mniejszości niemieckiej czy Ślązaków którzy są obecni i dostrzegani w polskim społeczeństwie a jednocześnie najbardziej stygmatyzowani przez większość społeczeństwa. Uczestnicy przekonali się, że skutki stają się często przyczyną przejawów nierównego traktowania. Udało się również przenieś te przemyślenia podczas ćwiczenia na rzeczywiste szkolne i pozaszkolne doświadczenia młodzieży. W części podsumowywującej pierwsze spotkanie uczestnicy/uczestniczki przeszli do dyskusji nt. tolerancji, akceptacji oraz wrażliwości na inność w dzisiejszej Europie. Na koniec ćwiczenia udało się wspólnie na forum stworzyć definicję dyskryminacji, która jest zbliżona do definicji na podstawie dyrektyw Rady Unii Europejskiej 2000/43/WE i 2000/78/WE. Grupa miała również możliwość uczestniczenia w ćwiczeniu, w którym kluczowymi słowami były mniejszość, większość oraz wykluczenie. Umożliwiło to uczestniczkom i uczestnikom doświadczenie emocji, jakie odczuwa osoba wykluczona. Młodzież trafnie przedstawiła relacje między mniejszością i większością oraz przeanalizowała odczucia i przemyślenia osoby wykluczonej, ale również grup wykluczających.  

Drugie spotkanie ze szkołami oparte było na projekcji filmu „Blue Eyed” (Niebieskoocy). Film ten oferuje widzom szanse obejrzenia zapisu warsztatów prowadzonych przez jedną z najsłynniejszych amerykańskich trenerek Jane Elliott. W filmie są tematyzowane uniwersalne wartości oraz mechanizmy dyskryminacji, które występują w każdym społeczeństwie, niezależnie od kultury oraz systemu politycznego. Na koniec projekcji filmu była możliwość podzielenia się refleksjami i własnym doświadczeniem, jak działa wykluczenie, jakie ponosimy tego konsekwencje i jak wyglądają struktury warstw uprzywilejowanych. Młodzież żywo komentowała film m.in.: fakt, że w ciągu zaledwie kilku godzin przebywania w atmosferze takiego reżimu, dorosłych ludzi opanowuje przygnębienie i roztargnienie, mają trudności z wykonaniem najprostszych poleceń. Oglądający potrafili zdefiniować mechanizm powstawania uprzedzeń oraz dyskryminacji inności. Wnioski jakie wyciągnięto było również to, że „nic nie robienie” widząc sytuację dyskryminacji, nie wystarcza, a wręcz stajemy się częścią niesprawiedliwości i przytakujemy swoją postawą procesom dyskryminacji. 

Trzecie zajęcia były poświęcone spotkaniu z osobą działającą aktywnie przeciw dyskryminacji i nierównemu traktowaniu. Na nasze warsztaty została zaproszona m.in. pani Agata Teutsch z Fundacji „Autonomia”, zajmującą się przede wszystkim edukacją i działalnością społeczną zmierzającą do powstrzymania nietolerancji, dyskryminacji i przemocy ze względu na płeć, orientację seksualną, pochodzenie etniczne lub narodowe, wiek, stopień sprawności. Poza tym Fundacja Autonomia zajmuje się wzmocnieniem odwagi cywilnej w występowaniu przeciwko dyskryminacji i przemocy, eliminowaniem stereotypów i uprzedzeń, wspieraniem emancypacji osób należących do grup marginalizowanych i wykluczanych. Uczestnicy/uczestniczki podczas rozmowy z panią Agatą Teutsch dyskutowali między innymi o takich wartościach jak indywidualna wolność, demokracja, tolerancja, sprawiedliwe traktowanie, prawa człowieka jako podstawa do pokojowego i wzbogacającego życia w Europie i Polsce w międzykulturowym Śląsku.  Przedstawicielce Fundacji Autonomia udało się zainteresować młodzież projektami, które aktywnie przeciwdziałają dyskryminacji, m.in.: "Nikt nie rodzi się z uprzedzeniami" to program z zakresu edukacji antydyskryminacyjnej,  a głównymi  celami były upowszechnienie wiedzy na temat uprzedzeń i dyskryminacji ze względu na płeć, orientację seksualną, pochodzenie etniczne, wiek, sprawność i z innych przyczyn oraz wzmocnienie postawy obywatelskiej i odwagi cywilnej w występowaniu przeciwko aktom dyskryminacji i przemocy. Uczestnicy chcieli wiedzieć, czy podobne organizacje pozarządowe  działają  również w woj. śląskim. Spotkanie z drugą prelegentką, panią Agnieszką Król, doktorantką na Uniwersytecie Jagiellońskim, działaczką organizacji o nazwie „Kultura dla Tolerancji” było interesującym spotkaniem. Jest to fundacja, która stawia sobie również za cel krzewienie postaw tolerancji i budowanie otwartego społeczeństwa obywatelskiego. Pani Król przedstawiła projekty, które fundacja corocznie wraz z innymi krakowskimi organizacjami pozarządowymi organizuje: są to festiwal „Kultura dla Tolerancji” oraz „Marsz Tolerancji”. Zaproszona prelegentka podzieliła się również swoimi doświadczeniami w projektach międzynarodywch m.in we Francji i Niemczech, gdzie konfrontacja z inną kulturą, wyznaniem i poglądami była na pierwszym planie a uczestnicy/uczestniczki musieli/ły wykazać się empatią, tolerancją i zrozumieniem podczas tych projektów.  

Ostatnie czwarte spotkanie było poświęcone podsumowaniu merytorycznemu wszystkich spotkań. Młodzież w podgrupach wypracowywała swoje spostrzeżenia, doświadczenia i przemyślenia w formie plakatów. Znalazły się tam wszystkie wiadomości i fakty, ktore zadziały się podczas całego spotkania. Forma plakatów była przejrzysta i usystematyzowała poprzednie spotkania. Druga część zajęć poświęcona była możliwościom zdobycia doświadczeń za granicą w zakresie edukacji i pracy zawodowej dla młodych ludzi. W zarysie zostały również zaprezentowane rodzaje instrumentów integracji w wielokulturowych krajach takich jak np. Niemcy na przykładzie kursów integracyjnych dla cudzoziemców.

Na koniec uczestnicy/uczestniczki dokonali/ły ewaluacji całego projektu wyrażając swoje zadowolenie z uczestnictwa w całym projekcie. Młodzieży ze wszystkich szkół podobała się szczególnie współpraca podczas warsztatów, tematy oraz forma warsztatowa, która ułatwiła im zapamiętywanie wiadomości oraz dała poczucie integracji i wyjątkowości udziału w projekcie „ABC Tolerancji”.  Nie bez echa pozostał film „Niebieskoocy”, młodzież w swoich komentarzach wyraziła, że byli  wstrząśnięci i zdruzgotani, czuli nieetyczne elementy podczas zapisu warsztatów Jane Elliott. Również sam temat „ABC Tolerancji” przypadł do gustu młodzieży i był dobrym impulsem do żywiołowych dyskusji, wymiany zdań i próby kształtowania owartej i tolerancyjnej postawy w zjednoczonej Europie. Podczas całego cyklu warsztatów dominowała maksyma Konfucjusza: „Opowiedz mi a zapomnę. Pokaż mi a zapamiętam. Pozwól mi zrobić a zrozumię.”