Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej
Konferencje
Konferencja „Wpływ granic administracyjnych i ich zmian na tożsamość mieszkańców"
Pierwsza tegoroczna konferencja organizowana przez Centrum odbyła się 25 października w Zabrzu. Tematem była niezwykle istotna z punktu zachowania tożsamości mniejszości kwestia „Wpływu granic administracyjnych i ich zmian na tożsamość mieszkańców".
Mniejszość niemiecka w Polsce w swym współczesnym kształcie powstała w wyniku zmiany przebiegu granicy polsko-niemieckiej po II wojnie światowej. Jednak odpowiedź na pytanie postawione w tytule pierwszego referatu prof. Krzysztofa Gładkowskiego (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie): „Kim jestem w zmieniającym się świecie?" uzależniona jest także od innych granic – pomiędzy województwami, gminami, diecezjami.
Nie było dziełem przypadku, że na miejsce konferencji wybrane zostało Zabrze. Jak wykazał drugi referent ks. prof. Kazimierz Dola (Uniwersytet Opolski), sam urodzony w dzielnicy Pawłów, okolice Zabrza już od średniowiecza stanowiły teren pogranicza. Jednak kluczowym wydarzeniem z punktu widzenia kształtowania się tożsamości mieszkańców był podział Górnego Śląska w 1922 roku. Część miejscowości należących obecnie do Zabrza znalazła się po polskiej stronie granicy, inne – w tym współczesne centrum – po niemieckiej. Decyzja o pozostaniu w miejscu dotychczasowego zamieszkania, bądź o „wewnątrzśląskiej" emigracji wpływała na dalsze losy, ale także na poczucie narodowej przynależności. Przedwojenna granica państwowa dzieli zresztą zabrzan do dzisiaj, jako granica między katolickimi diecezjami: gliwicką i katowicką.
Dr Irena Kurasz (Uniwersytet Wrocławski) przedstawiła zupełnie odmienną (w porównaniu z Górnym Śląskiem) sytuację Niemców z Dolnego Śląska, którzy po II wojnie światowej znaleźli się na swego rodzaju kulturowym pograniczu. Z jednej strony funkcjonują oni od dziesięcioleci w znacznym rozproszeniu, z drugiej – znacznie wcześniej zostali oni uznani jako mniejszość narodowa. Jednak ze względu na fakt, że żyją z reguły w rodzinach mieszanych, dolnośląscy Niemcy przejęli wiele elementów polskiej tradycji, jednocześnie nie rezygnując z kultywowania własnych obyczajów.
W ostatnim referacie dr Marcin Jarząbek (Uniwersytet Jagielloński) zaprezentował własne doświadczenia i rezultaty uzyskane na dawnym pograniczu polsko-niemieckim przy użyciu metody historii mówionej. Pokusił się także o sformułowanie potencjalnych odpowiedzi na pytanie o wpływ „starej granicy" na tożsamość młodych, a także współczesnych pokoleń.
Długa i momentami niezwykle emocjonalna dyskusja dowiodła, że wybrany temat ciągle jeszcze dla licznych mieszkańców regionu pozostaje ważny i aktualny.
Konferencja „Czego jeszcze nie wiemy o losach Niemców w Polsce po 1945 roku?“
Druga zaplanowana na rok 2016 konferencja odbyła się 17 listopada w Opolu. Już sam tytuł „Czego jeszcze nie wiemy o losach Niemców w Polsce po 1945 roku?“ zdefiniował jej program. Odpowiedź, czy też raczej odpowiedzi stanowić winny drogowskazy dla dalszych działań Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej.
W pierwszym wystąpieniu prof. Piotr Madajczyk (Polska Akademia Nauk) skoncentrował się na wskazaniu najważniejszych obszarów badawczych, które do tej pory nie zostały jeszcze poddane głębszej analizie. W przekonaniu autora warto byłoby przebadać wpływ czterech czynników działających na pozostałych w Polsce Niemców: oficjalnej propagandy, Niemiec (przede wszystkim za pośrednictwem prywatnych kontaktów), Kościoła oraz Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Referent wskazał też brak źródeł (poza oficjalnymi) jako przeszkodę w podejmowaniu tej tematyki. Za tym istotniejsze uznał – podejmowane także w ramach Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej – wysiłki na rzecz zachowania dokumentów, listów, fotografii, do dzisiaj znajdujących się w rękach prywatnych.
Trzy kolejne wystąpienia poświęcone zostały zaprezentowaniu sytuacji mniejszości w regionach, które – w porównaniu z Górnym Śląskiem – traktowane są niekiedy marginalnie. Dr Magdalena Lemańczyk (Instytut Kaszubski) przedstawiła położenie Niemców na Pomorzu. Wskazała przy tym na wewnętrzne zróżnicowanie tej grupy. Zarówno historycznie, jak i współcześnie miejsce zamieszkania wpływało na używany język, czy kultywowaną tradycję. Szczególną grupę stanowią w tym kontekście „starzy" gdańszczanie. Poza dużymi miastami wielu członków mniejszości to osoby o tożsamości mieszanej z elementami niemieckimi, polskimi i kaszubskimi.
Prof. Krzysztof Gładkowski (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie) nawiązał do prowadzonych wywiadów z najstarszymi Mazurami i Warmiakami. Przedstawił dramatyczne doświadczenia ostatnich miesięcy II wojny światowej, które odcisnęły piętno na dalszych losach mieszkańców dawnych Prus Wschodnich. Wprawdzie – w porównaniu z Pomorzem, czy Dolnym Śląskiem – na Warmii i Mazurach pozostała relatywnie duża liczba Niemców, to próby ich integracji, także z powodu różnic religijnych, nie powiodły się. W efekcie zdecydowana większość zdecydowała się na emigrację.
Dr Irena Kurasz (Uniwersytet Wrocławski) omówiła sytuację mniejszości niemieckiej na Dolnym Śląsku. Także w tym regionie pozostało po 1945 roku wielu niemieckich mieszkańców, jednak ich niemiecka przynależność narodowa nie była kwestionowana – ze wszystkimi korzyściami i problemami z tego faktu wynikającymi. Najważniejszym (i w pojedynczych przypadkach nierozwiązanym do dzisiaj) była kwestia obywatelstwa. Większość pozostałych po wojnie Niemców opuściła Dolny Śląsk w latach 1957-62. Jak wynika chociażby z przeprowadzanych wywiadów w części organizacji mniejszościowych dominują obecnie przybyli na ten teren w okresie powojennym Górnoślązacy.
Podobnie jak w Zabrzu ważnym i interesującym elementem konferencji była dyskusja.
